مروری بر عملکرد نیروی هوایی در دفاع مقدس

نیروی هوایی در اولین روز جنگ، آماده‌ترین یگان نظامی کشورمان بود. همان نیرویی که در ساعت صفر شروع رسمی جنگ آماج بمباران دشمن قرار گرفت، تنها دو ساعت بعد اولین واکنش سریع خود را با درهم کوبیدن برخی از مراکز نظامی دشمن به منصه ظهور گذاشت. در هفته دفاع مقدس با همیاری سرهنگ ستاد قاسم اکبری‌مقدم نگاهی به چند عملیات موفق نیروی هوایی در جنگ می‌اندازیم.

عملیات انتقام
نیروی هوایی تنها دو ساعت بعد از حمله جنگنده‌های دشمن به ۱۹ نقطه مهم و حساس کشورمان، انتقام خود را از بعثی‌ها گرفت. عراق که ظهر ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹ پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های ایران را بمباران کرده بود، تصور می‌کرد کمر نیروی هوایی ایران را شکسته است. اما تنها دو ساعت بعد با واکنش سریع هشت فروند هواپیما‌های جنگنده نیروی هوایی ایران در بهت و ناباوری فرو رفت. فردای آن روز نیز در اول مهرماه ۱۳۵۹، ۱۴۰ فروند هواپیما، تقریباً به طور همزمان تمامی پایگاه و مناطق حساس رژیم بعثی صدام را در سراسر خاک عراق مورد تاخت و تاز قرار دادند. عملیاتی که در تاریخ با نام کمان ۹۹ (۱۴۰ فروندی) معروف شده است.

بامداد اولین روز از مهرماه ۵۹ در حالی که بیش از ۱۰ ساعت از اولین هجوم ارتش عراق نمی‌گذشت، با ابلاغ رمز «کمان ۹۹» به پایگاه‌های هوایی ارتش، عملیاتی بزرگ آغاز شد. در مرحله نخست، جنگنده‌های F۴ پایگاه همدان به‌عنوان اولین گروه به پرواز درآمدند و بدون سوخت‌گیری اهداف تعیین شده در داخل خاک عراق را بمباران کردند. چند دقیقه بعد فانتوم‌های پایگاه شکاری تهران به پرواز درآمدند و با سوخت‌گیری در آسمان، به‌سوی اهداف خود حمله کردند. سپس فانتوم‌های بوشهر به پرواز درآمدند و آن‌ها نیز با سوخت‌گیری هوایی اهداف بسیاری را در داخل خاک عراق بمباران کردند. در همین زمان جنگنده‌های F۵ پایگاه تبریز و دزفول عملیات هجومی خود در داخل خاک عراق را به اجرا گذاشتند. در کل ۱۴۰ فروند جنگنده ایرانی، ۱۵ فرودگاه، پایگاه هوایی، پالایشگاه، پل و نقاط استراتژیک عراق را درهم کوبیدند.

شش ماه اول جنگ
نیروی هوایی در بدو شروع جنگ، آماده‌ترین یگان نظامی کشورمان بود. این نیرو در شش ماه نخست جنگ یعنی تا پایان سال ۱۳۵۹، در برخورد با توان رزمی دشمن، سنگین‌ترین حملات را علیه ستون‌های نظامی دشمن به انجام رساند. نیروی هوایی مأمور تثبیت و زمینگیر کردن دشمن شده بود تا نگذارد بیش از پیش پیشروی کند. در این راستا مسئولیت حمله به تانک‌ها، ستون‌های نظامی و نیرو‌های پیاده دشمن به نیروی هوایی واگذار شده بود. حجم بمباران در آن موقع فوق‌العاده بالا بود. اکثر این عملیات‌ها متوجه نیروی زمینی دشمن می‌شد. تمامی دست‌اندرکاران جنگ بر این مهم متفق‌القول هستند که انجام عملیات وسیع نیروی هوایی که در قالب بمباران محل تجمع، پل‌ها، خطوط مواصلاتی، پادگان‌ها و دیگر موارد مشابه انجام می‌شد، به همراه نتایج حاصله از اقدام‌های مشابه هوانیروز، در متوقف ساختن ماشین جنگی عراق تأثیر غیر قابل انکاری داشت.

نیروی هوایی در آغاز تجاوز دشمن به قدری موفق عمل کرد که صادرات نفت رژیم بعثی صدام از روزانه ۳ میلیون و نیم بشکه نفت خام به ۲۵۰ هزار بشکه در روز تقلیل یافت و تا پایان جنگ در همین میزان باقی ماند. همچنین نیروی هوایی با بمباران نیروگاه‌های تولید انرژی الکتریکی عراق، این کشور را مجبور به وارد کردن برق از کشور ترکیه کرد.

حمله به اچ ۳
نیروی هوایی در طول مدت جنگ، تقریباً تمام استاندارد‌های پروازی را به هم ریخت و بالاترین رکورد‌ها را به دست آورد. رکورد سوخت‌گیری هوایی در بمباران پایگاه «الولید» یا همان H۳ حاصل شد. پایگاه الولید در مرز اردن قرار داشت و عراقی‌ها هرگز تصور نمی‌کردند جنگنده‌های ایرانی بخواهند از فراز عراق عبور کنند و الولید را در مرز اردن بمباران کنند. در همین راستا انجام عملیات سوخت‌گیری در شب یا در هوای طوفانی و رعد و برق، کار بسیار دشواری است که نیروی هوایی بار‌ها آن را انجام داد.

روز ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ هشت فروند جنگنده فانتوم مسلح به بمب‌های BL- ۷۵۵ و بمب‌های MK- ۸۲ با برخاستن از پایگاه همدان به محل ملاقات با تانکر‌های سوخت‌رسان بر فراز دریاچه ارومیه رسیدند و با سوخت‌گیری با ادامه مسیر به سمت مرز عراق مهیای ورود به خاک عراق شدند. در این هنگام دو فروند جنگنده اف- ۵ که از پایگاه تبریز برخاسته بودند با حمله به اهدافی در کرکوک با مشغول کردن نیرو‌های بعثی، زمینه را برای شناسایی نشدن و ورود بدون دغدغه فانتوم‌ها به خاک عراق فراهم کردند. از طرفی پرواز جنگنده‌های ایرانی روی نوار مرزی عراق و ترکیه موجب شد که نیرو‌های عراقی آن‌ها را جنگنده‌های ترک تلقی کنند.

جنگنده‌ها پس از ورود به خاک عراق با ملاقات دو تانکر سوخت‌رسانی که پس از برخاستن از فرودگاه دمشق در منطقه‌ای ایستایی در شمال غربی عراق پرواز می‌کردند سوخت مورد نیاز خود را دریافت کردند و به سمت پایگاه‌های H۳ پرواز کردند. به دلیل آنکه در آن منطقه سه پایگاه وجود داشت و تعداد جنگنده‌ها هشت فروند بود، یکی از پایگاه‌ها می‌بایست توسط دو جنگنده مورد اصابت قرار گیرد که با تصمیم لیدر دسته پروازی امیر خلبان فرج‌الله براتپور پایگاه اصلی توسط دو فروند که خود رهبری آن را بر عهده داشت انجام شد.

شدت حمله و غافلگیری به نحوی بود که پدافند هوایی عراق فرصت کوچک‌ترین واکنشی را پیدا نکرد و جنگنده‌های ایرانی بدون دغدغه تمام اهداف خود را با دقت بمباران و نابود ساختند و فقط یک فروند هواپیما به خلبانی شهید خضرایی دچار آسیب ناشی از برخورد ترکش شد که آن یک فروند نیز مجبور به فرود اضطراری در سوریه شد و بعد‌ها پس از تعمیر اساسی در پروازی متحیرانه توسط سرهنگ خلبان محمود اسکندری و سرهنگ خلبان محمد جوانمردی به ایران منتقل شد.

حاصل حمله به سه پایگاه شمالی، شرقی و جنوبی الولید انهدام بیش از ۴۸ فروند از انواع هواپیما‌های توپولوف- ۲۲، توپولوف- ۱۶، میگ- ۲۳، سوخو- ۲۰ و انواع دیگری از هواپیما‌ها و تجهیزات مهم به اضافه چند فروند انواع بالگرد و تعدادی سامانه رادار بود که برای در امان ماندن از حملات هوایی به الولید گسترش داده شده بودند. از حمله به H۳ همواره به عنوان یکی از شاهکار‌های عملیات هوایی جهان یاد می‌شود.

حماسه دوران
«عملیات بغداد» از دیگر عملیات موفق نیروی هوایی کشورمان بود که بازتاب گسترده‌ای در سراسر جهان یافت. صدام که پیش از شروع جنگ در اجلاس سران عدم تعهد در هاوانا، میزبانی بعدی این اجلاس را بغداد معرفی کرده بود، با شروع جنگ از تصمیمش منصرف نشد و سعی کرد بغداد را مکان مناسبی برای برگزاری چنین اجلاس مهمی معرفی کند. در چنین شرایطی شهید عباس دوران مأموریت یافت تا در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۶۱ پایتخت عراق را ناامن کند. در آن روز سه فروند فانتوم کاملاً مسلح به پرواز درآمدند که قرار بود دو فروند از آن‌ها از مرز عبور کنند. هواپیما‌ها در حدود ۳۰ کیلومتری شهر بغداد با سه دیوار آتش مواجه بودند. پس از عبور از دیوار‌های آتش، چند گلوله به هواپیمای دوران برخورد کرد که موتور سمت راستش از کار افتاد. ولی باز به ادامه عملیات پرداخت و به رغم پدافند قوی دشمن، بمب‌هایش را روی پالایشگاه «الدوره» تخلیه کرد.

شهید دوران سپس به سمت سالن کنفرانس سران غیرمتعهد‌ها رفت. در همین زمان عقب هواپیمای دوران نیز مورد اصابت چندین گلوله ضدهوایی قرار گرفت، طوری که از دم هواپیما تا محل قرار گرفتن کابین خلبان آتش گرفت. در این هنگام، منصور کاظمیان، خلبان کابین عقب تصمیم به خروج از هواپیما و ایجکت خود و دوران گرفت؛ ولی قبل از کشیدن دستگیره خروج اضطراری، صندلی ایجت کابین عقب (احتمالاً به دلیل رسیدن آتش به صندلی) عمل کرد و کاظمیان به صورت خودکار به بیرون پرتاب شد، اما عباس دوران با صرف نظر کردن از خروج اضطراری، هواپیمای فانتوم (اف ۴) صدمه‌دیده خود را که در آتش می‌سوخت، با هدف ناامن جلوه دادن شهر بغداد، به هتل محل برگزاری هفتمین دوره اجلاس سران جنبش غیرمتعهد‌ها کوبید و مانع از برگزاری این اجلاس در کشور عراق شد.